28 X 1845 r. urodził się Zygmunt Wróblewski, jeden z najwybitniejszych polskich fizyków, pionier kriogeniki, który wspólnie z Karolem Olszewskim jako pierwszy w historii dokonał skroplenia gazów wchodzących w skład atmosfery Ziemi.
Zygmunt Wróblewski urodził się i kształcił na kresach przedrozbiorowej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Pochodził z Grodna, a na pierwsze studia fizyczne uczęszczał w Kijowie. Jego edukację przerwał wybuch Powstania Styczniowego (I 1863), w które Zygmunt zaangażował się, działając w konspiracji. Po kilku miesiącach został aresztowany i osadzony w więzieniu, skąd po roku zesłano go na Sybir. Podupadł wówczas na zdrowiu. Postępująca choroba oczu groziła ślepotą. Po ogłoszeniu amnestii przyjechał do Warszawy (1869), skąd następnie udał się do Berlina, by poddać się operacji. Tam też kontynuował edukację w kierunku fizyki.
Zygmunt Wróblewski (1845-1888) (Źródło: DlaPolonii.pl)
W 1872 r. Zygmunt Wróblewski znalazł zatrudnienie jako asystent w laboratorium na Uniwersytecie Monachijskim. Dwa lata później uzyskał doktorat na podstawie rozprawy o poszukiwaniach mechanicznego wzbudzania elektryczności. Następnie zdobył posadę na uniwersytecie w Strasburgu, gdzie w 1876 r. uzyskał habilitację. Jego badania cieszyły się uznaniem i popularnością wśród ówczesnych fizyków.
W 1880 r. Wróblewski wyjechał do Francji, a następnie do Anglii, gdzie odwiedził najważniejsze ośrodki naukowe i poznał czołowych badaczy obu krajów. Kontynuował również swoje badania, korzystając z najwyższej jakości sprzętu. Dzięki temu jako pierwszy pozyskał i zbadał klatrat dwutlenku węgla (kryształy przypominające płatki śniegu, wytworzone z dwutlenku węgla). Jak miało się niebawem okazać, był to zaledwie wstęp do dokonań, które nadeszły w kolejnych latach.
W 1882 r. fizyk wrócił do Polski, przywożąc ze sobą nowoczesną aparaturę, którą nabył w Paryżu – w tym przyrząd do uzyskiwania niskich temperatur, skonstruowany przez Louisa Cailleteta. Wróblewski osiadł w Krakowie, gdzie objął Katedrę Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nawiązał również współpracę z innym znakomitym fizykiem i chemikiem – Karolem Olszewskim. Wspólnie udoskonalili oni aparaturę Cailleteta, dzięki czemu możliwe stało się przeprowadzanie eksperymentów w zakresie skraplania gazów do postaci statycznej cieczy, co wówczas nikomu się jeszcze nie udało.
W 1877 r. L. Cailletet i R. Pictet dokonali skroplenia tlenu w stanie dynamicznym, otrzymując postać mgły, która po chwili znikała, jednak nie pozwalało to prowadzić dalszych badań nad gazami, by lepiej zrozumieć ich naturę. Do tego potrzebne było otrzymanie formy statycznej i trwałej cieczy, na której możliwe byłoby prowadzenie dalszych eksperymentów.
Modyfikacje, których Wróblewski z Olszewskim dokonali w aparaturze Cailleteta, pozwoliły im uzyskać nieosiągalną dotąd dla tego typu urządzeń temperaturę –130 °C (–202°F), co w dalszej perspektywie pozwoliło im skroplić tlen do stanu statycznej cieczy (29 III 1883). Niebawem skroplili również azot (13 IV) oraz tlenek węgla (16 IV). Tym sposobem w krakowskiej pracowni – nie w stolicach ówczesnych imperiów czy najlepiej dofinansowanych i rozwiniętych ośrodkach naukowych Europy – dwóch Polaków dokonało przełomu w świecie nauki. Dotychczas uważano, że gazy te nie występują w przyrodzie w postaci ciekłej. Wróblewski z Olszewskim dowiedli, że jest inaczej. Uważano ich odtąd nie tylko za pionierów, ale też czołowych w świecie ekspertów w zakresie kriogeniki.
Niestety drogi wybitnych polskich fizyków szybko się rozeszły. Po kilku miesiącach od dokonania pierwszego w historii skroplenia gazów do postaci statycznej cieczy, Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski zakończyli współpracę i kontynuowali badania naukowe osobno.
Wróblewski próbował jeszcze samodzielnie dokonać skroplenia wodoru, ale sztuka ta nie powiodła się. Miał jednak na koncie inne znaczące osiągnięcia. Zdołał wyznaczyć gęstość, ciśnienie i temperaturę skroplonego tlenu, a także obliczył stałe krytyczne wodoru. Ponadto zestalił dwutlenek węgla i alkohol. Rosła również jego pozycja w świecie nauki. W 1883 r. został członkiem Akademii Umiejętności. W 1887 r. Akademia Wiedeńska przyznała mu nagrodę za badania, które w ostatnich latach najbardziej przyczyniły się do rozwoju fizyki. Pełnił również rozliczne funkcje honorowe i reprezentacyjne w gremiach naukowych.
Dalszy rozwój kariery naukowej Zygmunta Wróblewskiego przerwała śmierć w tragicznym wypadku. 25 III 1888 r. w jego laboratorium doszło do pożaru, w wyniku którego fizyk doznał poważnych poparzeń. Mimo leczenia zmarł 16 IV. Miał wówczas 43 lata.
Grób Zygmunta Wróblewskiego znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Na płycie nagrobnej widnieje napis, odwołujący się do jego zasług zarówno na polu naukowym, jak i powstańczym: „Cierpiał za ojczyznę, zginął dla nauki”.
